4వ తరగతి మనం - మన పరిసరాలు (భాగం

7. ప్రభుత్వ సంస్థలు

సమాజంలో ప్రజలందరికీ అవసరమయ్యే పనులు చేసే సంస్థలను "ప్రభుత్వ సంస్థలు" అంటారు.
రేషన్ కార్డ్ కోసం మీసేవ లో దరఖాస్తు చేయాలి. దరఖాస్తుతో పాటు గ్రామ నివాసి అని తెలిపే రుజువు పత్రం జత చేయాలి.
రేషన్ కార్డ్ దరఖాస్తు ఎన్ఫోర్స్మెంట్ అధికారి ద్వారా జిల్లా పౌర సరఫరా అధికారికి పంపిస్తారు.
రేషన్ కార్డ్ పొందుటకు 45 రోజులు వ్యవధి అవసరం అయింది.
రేషన్ కార్డ్ కుటుంబంలో సభ్యులందరికి గుర్తింపు కార్డ్ వంటిది. మన ఇంటి చిరునామా తెలియజేయడానికి అధికారికమైన కార్డుగా దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.
రేషన్ కార్డులు గులాబీ రంగు, తెల్ల రంగులో ఉంటాయి.
తెల్ల రేషన్ కార్డ్ ఉన్నవారికి ఆసుపత్రులలో ఉచిత వైద్య సహాయం, చౌకదరల దుకాణంలో సరుకులు లభిస్తాయి.
పంటల వివరాల నమోదు కొరకు "ఫహాని" ఆధారంగా గ్రామ రెవిన్యూ సహాయకునితో కలసి గ్రామ కార్యదర్శి రికార్డులు పరిశీలిస్తారు.
ఐరిస్ కెమెరా కనుగొన్నది - మిమిజోయ్

ప్రభుత్వ సంస్థలు - మండల కేంద్రం

మండల పరిషత్ కార్యాలయం :

ఇది మండల పరిషత్ అభివృద్ధి అధికారి ఆధ్వర్యంలో నడుస్తుంది.
ప్రాధమిక విద్య అందించడం
వ్యవసాయం, పశుపోషణ, చేపలు కోళ్ల పెంపకం అభివృద్ధి చేయడం
మండలంలో రోడ్ల నిర్మాణం, మరమ్మత్తులు
సాగునీటి సరఫరా
ఆరోగ్యం, శిశు సంక్షేమం, పారిశుధ్య కార్యక్రమాలు చేపట్టడం మొదలైనవి.

పోలీస్ స్టేషన్ :

సబ్ ఇన్స్పెక్టర్ అధికారిగా ఉంటారు.
శాంతి భద్రతలు కాపాడడం, నేరాలు జరగకుండా చూడడం.
ఫిర్యాదులు స్వీకరించడం, స్పందించడం
ఫిర్యాదుల పై విచారణ చేయడం, రికార్డ్ చేయడం

తాహసిల్దారు కార్యాలయం :

గ్రామ రెవిన్యూ అధికారులు మరియు మండలంలోని కార్యాలయం సిబ్బంది పనిని పర్యవేక్షించడం.
ప్రభుత్వ పథకాలు ప్రజలకు అందేలా చూడడం
కుల ఆదాయ ధ్రువీకరణ పత్రాలు ఇవ్వడం
వెట్టిచాకిరి నుండి ప్రజలని విముక్తులని చేయడం
రైతులకు పట్టాదారు పాస్ పుస్తకాలు మంజూరు చేయడం, భూ వివాదాలు పరిష్కరించడం.

ప్రాధమిక ఆరోగ్య కేంద్రం :

మండల పరిధిలో రోగులను పరీక్షించడం, ఆరోగ్య ఉపకేంద్రాల నిర్వహణ పర్యవేక్షించడం.
మాతా శిశు సంరక్షణ కింద కాన్పులు ప్రాధమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో చేయడం.

బ్యాంకు :

ప్రజల నుండి డిపాసిట్ స్వీకరించడం
మండల పరిధిలో రైతులకు రుణాలు ఇవ్వడం, మహిళా సంఘాలకు రుణాలు ఇవ్వడం

మండల వనరుల కేంద్రం :

మండలంలో 100% బడి ఈడు పిల్లలను బడిలో నమోదు చేయడం
పాఠశాలలు పర్యవేక్షించడం

పశువైద్యశాల :

జంతువులకు వచ్చే రోగాలు గుర్తించి చికిత్స చేయడం
జంతువుల ద్వారా మానవులకు సంక్రమించే వ్యాధులు గుర్తించి నివారణ చర్యలు తీసుకొనుట

మండల పరిధిలో అన్ని రకాల అభివృద్ధి కార్యక్రమాల పర్యవేక్షణ కోసం ప్రతీ మూడు నెలలకొకసారి సమావేశాలు జరుగుతాయి. దీనిలో మండలంలోని అన్ని కార్యాలయాల అధికారులు పాల్గొంటారు.
మండల పరిషత్ అధ్యక్షులు అధ్యక్షతన సమావేశాలు జరుగుతాయి.
ఈ సమావేశానికి ముందుగానే మండల అధ్యక్షుల పేరుతో సమాచార లేఖ సభ్యులకు పంపిస్తారు.
ఆరోగ్యశ్రీ కార్డ్ ఉంటే ఉచితంగా వైద్యం చేస్తారు. తెల్ల రేషన్ కార్డ్ ఉన్నవాళ్లు ఆరోగ్యశ్రీ కార్డ్ పొందడానికి అర్హులు
దీనికోసం జిల్లా కలెక్టర్ కి దరఖాస్తు చేయాలి. కలెక్టర్ గారు ఆరోగ్యభీమా విభాగ అధికారికి పంపిస్తారు. వారం రోజులలోగా కార్డ్ వస్తుంది.
ప్రభుత్వ సంస్థలు పౌరుల ప్రాధమిక అవసరాలు తీరుస్తాయి.
సమాచార హక్కు చట్టం ( Right to Information Act ) - 12/10/2005
ప్రజాసంస్థల నుండి సమాచారం పొందే హక్కు - సమాచార హక్కు
గ్రామ స్థాయిలో సమాచారం పొందడానికి రుసుము లేదు. దారిద్ర్య రేఖకు దిగువున ఉన్నవాళ్లు రుసుము చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
దరఖాస్తు చేసుకున్న 30 రోజులలోగా సంబంధిత అధికారి సమాచారం అందించాలి. జీవించే హక్కు, స్వేచ్ఛకు సంబంధించినవి అయితే 48 గంటలు
RTI Act 2005 - సెక్షన్ 6(1) ప్రకారం సమాచారం ఇవ్వాలి. సెక్షన్ 4(4) కింద తెలుగు/హిందీ/ఆంగ్లంలో ప్రతీ పేజీ ఇవ్వాలి. సెక్షన్ 2 (జె)(ii) ప్రకారం దృవీకరించాలి

8. ఇళ్ల నిర్మాణం - పారిశుధ్యం

పూర్వం ఇసుక, సున్నం గానుగలో వేసి బాగా తిప్పిన తర్వాత వచ్చిన మిశ్రమం ఉపయోగించి గోడలు కట్టేవాళ్ళం.
టేకు, మద్ది, వేగిస దూలాలు ఉపయోగించేవారు. బెంగుళూరు పెంకుతో పైకప్పు వేసేవాళ్ళం.
నేలపై తాండూరు, బేతంచర్ల బండలు వేసేవాళ్ళు.
సిమెంట్, ఇసుక, కంకర మిశ్రమం - కాంక్రీట్
చల్లగా ఉండడానికి పైకప్పు "ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్" షీట్లతో సీలింగ్ చేస్తారు.
ఇంటి పైకప్పు పై ప్లాస్టిక్ షీట్లు పరిచి మట్టితో మందులు చేసి కూరగాయలు, మొక్కలు పెంచడాన్ని "రూఫ్ గార్డెన్" అని అంటారు.

ఇటుక తయారీ దశలు :

బంక మట్టి సేకరించడం
బంకమట్టి బూడిదలో కలపడం
నీటితో కలిపి పశువులతో తొక్కించి మెత్తగా చేయడం
మట్టిముద్దలు ఇటుక ఆకారంలో అచ్చు వేయడం
పచ్చి ఇటుకలు రెండు రోజులు పాటు నానబెట్టడం
ఎండిన ఇటుకలు బట్టీలో పేర్చి కట్టెలు, వరిపొట్టుతో కాల్చడం ( 30 రోజుల వరకు )
ఎర్రగా కాలగానే వారం రోజులు చల్లార్చి తర్వాత అమ్మడం

నేలపై పరిచే బండలు మన రాష్ట్రంలో బేతంచర్ల, తాడిపత్రి లలో లభిస్తున్నాయి.
పెద్ద పెద్ద రాళ్లు కంకరగా చేయడానికి "క్రషర్" ఉపయోగిస్తారు.
వేడిమి, వర్షపాతం, లభించే సామాగ్రి బట్టి ఇల్లు నిర్మిస్తారు
అస్సాం, మేఘాలయ, నాగాలాండ్ రాష్ట్రాలలో వర్షాలు ఎక్కువ కురుస్తాయి. చిత్తడి వాతావరణం ఉంటుంది.
బ్రిటీష్ వారు 1826 లో ఇక్కడ ఇండ్లు కట్టడం ప్రారంభించారు.
చెక్కతో ఇల్లు ఇక్కడ ఎక్కువ కనిపిస్తాయి. కింద వర్షం నీరు. వెళ్లే మార్గాన్ని " స్లిట్" అంటారు.
శ్రీనగర్ లో జీలం నదిపై "డోంగా" అనే పడవ ఇల్లు కనిపిస్తాయి
మన రాష్ట్రంలో తాండూరు ప్రాంతంలో రంగుబండలు లభిస్తాయి.
సముద్ర తీర ప్రాంతాలలో కొబ్బరి ఆకులను, నల్లమల మన్యం అడవుల్లో వెదురును ఇంటి నిర్మాణానికి ఉపయోగిస్తారు.
ఆరుబయట మలవిసర్జన వల్ల నులిపురుగులు (ఏలిక పాములు) వ్యాప్తి చెందుతాయి. వీటినే "నట్టలు" అని అంటారు
కడుపులో నట్టలు ఉంటే "రక్తహీనత' ఏర్పడును.
సంవత్సరానికి రెండు సార్లు కడుపులో నులిపురుగులు పోవడానికి డీవార్మింగ్ మాత్రలు వేసుకోవాలి.
మధ్యప్రదేశ్ లో బెతుల్ జిల్లాలో చిచౌలి గ్రామానికి చెందిన "అనితాబాయి" పారిశుధ్య విప్లవానికి కారకురాలైంది.
మరుగుదొడ్డి లేని కారణంగా అత్తగారింట్లో మరుగుదొడ్డి కట్టిస్తేనే కాపురానికి వెళ్తానని చెప్పింది.
కేంద్ర గ్రామీణాభివృద్ధి శాఖా మంత్రి జైరాం రమేష్ ఈమెకు "సులబ్ శానిటేషన్ అవార్డ్" కింద 50,000 చెక్కు అందించారు
100% పారిశుధ్యం ఉండే గ్రామాలకు "నిర్మల్ పురష్కార్" అవార్డ్ లభిస్తుంది.
చండీగఢ్ లో "లేక్ చంద్" అనే వ్యక్తి చెత్త సేకరించి అందమైన "రాక్ గార్డెన్" నిర్మించాడు.

9. మా ఊరు - మా చెరువు

చెరువు నిండి "అలుగు" పారుతుంది. చెరువు నిండిన తర్వాత ఎక్కువైన నీరు పోవడానికి వీలుగా చెరువుకు ఒకవైపు అలుగు కడతారు.
తూము - తూము దిమ్మ పైకి లాగితే చెరువు నీరు కాలువలోకి పారుతుంది. కిందికి వదిలితే నీరు వెళ్లడం ఆగుతుంది.
కొన్ని చెరువులు ఒకదానితో ఒకటి కాలువలతో కలిపి ఉంటాయి. వర్షాకాలంలో చెరువు నిండితే నీరు కాలువ గుండా మరో చెరువు చేరుతుంది. అనంతపురంలో బుక్కపట్నం, ధర్మవరం చెరువులు ఇలాంటివే. కృష్ణ ఉభయగోదావరి జిల్లాలో ఇలాంటి చెరువులు ఉంటాయి.

రామప్ప చెరువు :

వరంగల్ జిల్లా రామప్ప దేవాలయం దగ్గర ఉంది. ఇది మానవ నిర్మిత చెరువు.
13వ శతాబ్దంలో నిర్మించారు. చెరువు విస్తీర్ణం 24 చ.కి.మీ
రామప్ప దేవాలయం శిల్పకలకు ప్రసిద్ధి.

కంభం చెరువు :

ప్రకాశం జిల్లాలో ఉంది. ఆసియా ఖండంలోనే అతి పెద్ద మానవ నిర్మిత చెరువు
నల్లమల కొండలలో గల ఈ చెరువు 15వ శతాబ్దంలో ఒరిస్సా గజపతి రాజులు నిర్మించారు.
పొడవు 7కి.మీ., వెడల్పు 3.5 కి.మీ గల ఈ చెరువు 10,300 ఎకరాల పొలాలకు నీరు అందిస్తుంది.

హుస్సేన్ సాగర్ :

1562 లో హజ్రత్ హుస్సేన్ షావలీ నిర్మించాడు.
ఈ నది ఒడ్డున గల హైద్రాబాద్, సికింద్రాబాద్ పట్టణాలను కలుపుతూ దాని కట్టని 1946 లో పెద్ద రోడ్డుగా మార్చారు. దీన్ని "ట్యాంక్ బండ్"అంటారు.
చెరువు విస్తీర్ణం 5.7 చ.కి.మీ., 32 అడుగుల లోతు

మరొక చెరువు పేరు - ఉస్మాన్ సాగర్. దీనిని మూసీ ఉపనది పై నిర్మించారు. దీనినే గండిపేట చెరువు అంటారు.
చెరువుల అభివృద్ధికి ప్రభుత్వం "సాగునీటి యాజమాన్య సంఘాలు" ఏర్పరిచింది.
రాజస్థాన్ లో ఉదయ్ పూర్ నగరాన్ని "సిటీ ఆఫ్ లెక్స్" అంటారు.
ఉదయ్ పూర్ లోని అన్ని సరస్సులలో "పిచోల సరస్సు" ముఖ్యమైనది. 1362 లో బంజారాల ద్వారా నిర్మించబడి తర్వాత మహారాజా ఉదయసింగ్ తో అభివృద్ధి పరచబడింది.
సరస్సు ఒడ్డున గల భవనాలలో జగ్ నివాస్, సిటీప్యాలెస్ ముఖ్యమైనవి.

10. మన ఆహారం - మన ఆరోగ్యం

కూరగాయలు, మాంసం, చేపలుకి తగినంత ఉప్పు కలిపి ఎండపెట్టి నిలువ చేసి అవసరమైనప్పుడు వాడతారు. వీటినే "ఒరుగులు" అంటారు.

జనతా ఫ్రిజ్ :

రెండు మట్టి లేదా సిమెంట్ తొట్టెలు వాటి మధ్య మూడునాలుగు సెంటీమీటర్ ఖాళీ ఉండేలా ఏర్పాటు చేయాలి.
పెద్ద తొట్టెలో రెండు మూడు సెంటీమీటర్ల ఇసుక పొయ్యాలి.
నీటితో తడిపిన జనపనార సంచి గాని మందపాటి గుద్ద గాని కప్పాలి.
రోజులో మూడు నాలుగు సార్లు నీళ్ళు చిలకరిస్తూ ఉండాలి.
జనతా ఫ్రిజ్ అంటే "పేదవారి ఫ్రిజ్" అని అర్ధం
5 నక్షత్రాలు గుర్తు గల ఫ్రిజ్ విద్యుత్తు తక్కువగా వినియోగించుకుంటుంది.

11. ఊరు నుండి డిల్లీకి

TIMS - TICKET ISSUING MACHINE
ఆర్డినరీ బస్సుని "పల్లెవెలుగు" అని కూడా అంటారు.
మన రాష్ట్రంలో బస్సులు నడిపే సంస్థ - ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ
పల్లె వెలుగు, ఎక్స్ ప్రెస్, డీలక్స్, లగ్జరీ, గరుడ, ఇంద్ర వంటి బస్సులు నడుపుతున్నారు.
వనిత, నవ్య క్యాట్ కార్డ్ ఉన్నవారికి ప్రయాణ ధరలో 10% రాయితీ ఇస్తారు.
టికెట్ లేకుండా ప్రయాణం చేయడం నేరం. అందుకు 500/- వరకూ జరిమానా లేదా ఆరు నెలల జైలుశిక్ష లేదా రెండూ వేయవచ్చు.
సిగ్నల్స్ : ఎర్రలైట్ - ఆగడం, ఆరంజ్ - సిద్ధంగా ఉండడం, పచ్చ - వెళ్లడం
"జీబ్రా క్రాసింగ్" ఉన్న చోట పాదచారులు రోడ్డు దాటాలి.
వాహనాలు నెమ్మదిగా వెళ్ళవలసిన చోట "స్పీడ్ బ్రేకర్" అమరుస్తారు.
రైళ్లలో టికెట్లు తనిఖీ చేసే వ్యక్తి - టి.సి
మన రాష్ట్రంలో రైళ్ళు నిర్వహించేది - దక్షిణ మధ్య రైల్వే
ముందుగా సీట్లు పొందడానికి రిజర్వేషన్, తత్కాల్ ద్వారా కూడా టికెట్లు ఇస్తారు. ముసలివాళ్లకు, వికలాంగులకు రాయితీ ఉంటుంది.
రైళ్లు జాతీయ సమైక్యతను చాటి చెబుతాయి.
రైల్వే సిగ్నల్స్ : ఎర్రలైట్ - ఆగడం, పచ్చ లైట్ - వెళ్లడం

12. భారతదేశ చరిత్ర - సంస్కృతి

జరిగిపోయిన అనేక విషయాలు గూర్చి తెలిపేది - చరిత్ర
ఆదిమానవులు సంచార జీవనం చేసేవారు. కొండ గుహలలో, చెట్ల తొర్రలలో నివసించేవారు. పచ్చి మాంసం తినేవారు.
నిప్పు కనిపెట్టిన తర్వాత ఆహారం కాల్చి తినడం నేర్చుకున్నారు.
తర్వాత వ్యవసాయం చేయడం ప్రారంభించారు.
అనగా "ఆహార సేకరణ దశ నుండి ఆహార ఉత్పత్తి దశకు చేరుకున్నారు.
చక్రం కనుగొన్న తర్వాత మానవ జీవన విధానంలో అనేక మార్పులు వచ్చాయి.

భారతదేశ చరిత్ర :

చరిత్ర తెలుసుకోవడానికి పురావస్తు శాఖ వారు తవ్వకాలు జరుపుతారు.
1922 - సర్ జాన్ మార్షల్ - సింధూ నది ప్రాంతంలో తవ్వకాలు. ఈ తవ్వకాలలో "హారప్ప నాగరికత" బయటపడింది.
హారప్ప ప్రజల ముఖ్య వృత్తి - వ్యవసాయం. గోధుమ, వరి, బార్లీ ప్రధాన ఆహార పంటలు.
రాగి, సీసం, తగరం లోహాలతో వీరు వస్తువులు తయారు చేసేవాళ్ళు.
పచ్చిమాసియా, ఈజిప్టు దేశాలతో వర్తకం చేసేవారు.
ప్రధాన రేవుపట్నం - లోథాల్, లిపి - బొమ్మలతో కూడినది.
వీరు ప్రధానంగా అమ్మతల్లి, పశుపతిని పూజించేవారు.
చరిత్ర తెలుసుకోవడానికి తవ్వకాలలో పాటు కట్టడాలు, నిర్మాణాలు, వస్తు ప్రదర్శన శాలలు, శాసనాలు, గ్రంధాలు ఉపయోగపడతాయి.
పురాతన కాలం నాటి అవశేషాలను సేకరించి ఒకచోట భద్రపరుస్తారు. వీటిని "చారిత్రక మ్యూజియం" అంటారు.
గిరిజన సంస్కృతి, సాంప్రదాయాలు తెలుకోవడానికి "గిరిజన ప్రదర్శన శాల" శ్రీశైలంలో ఉంది.
సాలర్ జంగ్ మ్యూజియం - హైదరాబాద్

సంస్కృతి :

మనం ధరించే దుస్తులు, మాట్లాడే భాష, పండుగలు, ఉత్సవాలు, పండించే పంటలు, తినే ఆహారం, ఆడే ఆటలు, పాడే పాటలు, మొదలైనవి మన సంస్కృతిని తెలిపే అంశాలు.
జీవవైవిద్యానికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చేలా మన సంస్కృతి ఉండడం మన దేశానికే గర్వకారణం.

భారతదేశ చరిత్రను తెలిపే కొన్ని కట్టడాలు :

సారనాధ్ స్థూపం

అశోకుడు నిర్మించాడు. ఉత్తరప్రదేశ్ లో వారణాసి దగ్గర సారనాధ్ లో ఉంది.
ఇటుక లేదా రాయితో నిర్మించిన ఘనమైన గుమ్మటం ఆకారంలో గల నిర్మాణాన్ని "స్థూపం" అంటారు.

ఆశోకుని స్తంభం

నిలువుగా ఉన్న రాతి స్తంభం. దీనిపై నాలుగు వైపులా నాలుగు సింహాలు ఉన్నట్లు ఉంటుంది.
దీనిలో "రాజస్థాన్" శిల్పకళ ఉంటుంది.
వారణాసి సమీపంలో "చూనార్" నుండి తవ్వి తీసిన ఇసుకరాయితో దీన్ని నిర్మించారు.

అమరావతి స్థూపం

ఇది భౌద్ధమత స్మారక నిర్మాణం. శాతవాహనుల నిర్మించారు.
గుంటూరు జిల్లా అమరావతిలో ఉంది.

కుతుబ్ మీనార్

ఢిల్లీలో ఉంది. దీని ఎత్తు - 225 మీ.
దీనిని కుతుబద్దీన్ ఐబక్ ప్రారంభించగా ఇల్ టుట్ మిస్ పూర్తి చేశాడు.

ఎర్రకోట

ఢిల్లీలో ఉంది. ఎర్రరాయితో నిర్మించారు.
ఇందులో పర్షియన్, భారతీయ నిర్మాణ శైలులు రెండూ స్పష్టంగా కనిపిస్తాయి.

చార్మినార్

హైదరాబాదులో ఉంది. ఎత్తు - 58 మీ.
దీనిపై నాలుగు వైపులా నాలుగు స్తంభాలు ఉంటాయి. 1591 లో నిర్మించారు.

వేయి స్తంభాల గుడి

తెలంగాణ రాష్ట్రం వరంగల్ లో ఉంది. ఇది కాకతీయుల కాలం నాటి శివాలయం.

భారతదేశ చరిత్రలో కొందరు ప్రముఖులు :

మౌర్యులు

మౌర్య సామ్రాజ్య స్థాపకుడు - చంద్ర గుప్తుడు. ఇతని మనవడు అశోకుడు
అశోకుడు కళింగ యుద్ధం తర్వాత భౌద్ధమతం స్వీకరించాడు. భౌద్ధమత వ్యాప్తికి కృషి చేశాడు.
జాతీయ పతాకం మధ్యలో "ధర్మ చక్రం" అశోకుడు నిర్మించిన సారనాధ్ స్థూపం నుండి తీసుకున్నది.

శాతవాహనుల

శాతవాహన వంశ స్థాపకుడు - శ్రీముఖుడు
వీరు సుమారు 400 సంవత్సరాలు ఆంధ్రప్రదేశ్, మహారాష్ట్రాలను పరిపాలించారు.
శాతవాహన రాజు అయిన హాలుడు "గథా సప్తసతి" గ్రంధం రాసాడు.
వీరిలో గొప్పవాడు - గౌతమీ పుత్ర శాతకర్ణి
వీరి కాలంలో నాగార్జున కొండ వద్ద విశ్వవిద్యాలయం ఉండేది.

గుప్తులు

గుప్త సామ్రాజ్య స్థాపకుడు - శ్రీగుప్తుడు (క్రీ. పూ. 320)
చంద్రగుప్త విక్రమాదిత్యుని ఆస్థానంలో "నవరత్నాలు" అనే కవులు ఉండేవారు.వీరిలో కాళిదాసు గొప్పవాడు.
ఎల్లోరా గుహలు వీరికాలంలోనే నిర్మించబడ్డాయి.

విజయనగర రాజులు

వీరిలో శ్రీకృష్ణదేవరాయలు ప్రముఖుడు. 1509 నుండి 1529 వరకు పరిపాలించారు.
ఇతని ఆస్థానంలో "అష్ట దిగ్గజాలు" అనే కవులు ఉండేవారు.
ఈయన "ఆముక్తమాల్యద" అను గ్రంధం రచించాడు. దేశ భాషలందు తెలుగు లెస్స అని చెప్పింది ఈయనే.

కాకతీయులు

వీరిలో గణపతి దేవుడు, ఈయన కుమార్తె రుద్రమ దేవి ప్రసిద్ధి చెందారు.
వీరి కాలంలోనే వరంగల్ కోట, వేయిస్థంబాల గుడి, రామప్ప దేవాలయం, పాకాల వంటి చెరువులు నిర్మించారు.

మొఘలులు